آموزش شطرنج ، حرکات مهره ها و تکنیک های ابتدایی آن

شطرنج در سدهٔ ششم میلادی از شمال‌ غربی هند سرچشمه گرفته‌است. در آن زمان ، امپراتوری گوپتا بر هند فرمان می‌راند. شاهان هند بر این باور بودند که یادگیری جنگ موجب یادگیری ارزش‌ های دلاوری ، تصمیم‌گیری ، شکیبایی و شجاعت می‌شود. بنابراین تصمیم گرفتند که جنگ را مدل‌ سازی کنند. بدین صورت امپراتوری گوپتا این بازی را اختراع‌ کرد و آن را چاتورانگا نامید.
وی شطرنج را به دربار ایران در زمان امپراتوری خسرو انوشیروان ساسانی رساند. شطرنج در ایران نام چَترَنگ را بر خود گرفت. این بازی توسط معامله‌ گران ایرانی به اروپا رسید و با فتح امپراتوری ساسانیان توسط اعراب ، در اسلام نیز رایج‌ شد. در اروپا ، شطرنج دستخوش تغییراتی شد و قوانین تازه‌ای برای آن وضع‌شد و به تدریج قهرمانی شطرنج جهان بنیادگذاری‌ شد. در ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۲۴ ، سازمان بین‌ المللی شطرنج جهان “فیده” بنیادگذاری‌ شد و به تدریج مسابقات و عناوینی تازه‌ای به وجود آمدند. این بازی در طول جنگ جهانی دوم دچار هرج‌ و مرج شد و پس از جنگ جهانی شکل تازه‌ای به خود گرفت.

در آغاز بازی ، هر بازیکن ۸ سرباز دارد که به صورت ردیفی جلوی همهٔ مهره‌های دیگر می‌ایستند. این مهره ضعیف‌ ترین مهرهٔ شطرنج است و در هر حرکت یک خانه به جلو حرکت می‌کند. در حرکت نخست نیز این توانایی را دارد که دو خانه به سمت جلو حرکت‌ کند. این مهره می‌تواند مهره‌های حریف را در جهت مورب بزند. سرباز نمی‌تواند به عقب بازگردد و هنگامی که مهره‌ای دیگر جلوی مسیر حرکت آن قرارگیرد ، راه آن را مسدود می‌کند. هنگامی که سرباز به واپسین خانهٔ صفحهٔ شطرنج می‌رسد، هر مهرهٔ دلخواه به جز شاه می‌تواند جایگزین آن شود. این عمل را در اصطلاح “پیشرفت یا ارتقاء” می‌نامند. در چنین شرایطی ، معمولاً وزیر را جایگزین سرباز می‌کنند. اما اگر وزیر یدکی وجود نداشته‌ باشد ، رخ یا هر مهرهٔ دیگری می‌تواند جایگزین سرباز شود.

 

در آغاز بازی ، هر بازیکن ۲ اسب دارد که هر دو کنار رخ و فیل قرار دارند. با استفاده از این مهره می‌ توان به تضعیف دفاع حریف ، به ویژه سربازان پرداخت و مهره‌ های حریف را به طور مخفیانه گرفت.

فیل ، یکی از مهره‌ های شطرنج است که می‌ تواند به صورت مورب تا هر خانه‌ای که بخواهد حرکت‌ کند. هیچ‌ گاه رنگ خانه‌ هایی که فیل بر آن‌ ها قرار می‌ گیرد ، تغییر نمی‌ کند. برای نمونه ، اگر این مهره از آغاز بازی بر خانهٔ تیره قرار گرفته‌ باشد، هیچ‌ گاه نمی‌تواند بر خانه‌ ای روشن قرار گیرد. امکان مسدود شدن مسیر فیل توسط مهره‌های دیگر وجود دارد. مسیر این مهره مانند مهره‌ های دیگر با گرفتن مهره‌ های حریف مسدود می‌شود.

در آغاز بازی ، هر بازیکن دارای ۲ فیل است که یکی بر خانهٔ روشن و دیگری بر خانهٔ تیره قراردارد. فیل از اسب با ارزش‌تر است و همکاری دو فیل و کنترل خوب آن‌ها ، تهدید بزرگی برای مهره‌ های حریف محسوب می‌شود. ارزش نسبی این مهره به میزان ارزش نسبی اسب است و ارزش آن از شاه ، وزیر و رخ کم‌ تر است. به فیلی که سربازی در جهت حرکت آن قرار گرفته و راه آن را مسدود کرده‌باشد، “فیل بد” می‌گویند.

رخ یا قلعه ، مهره‌ ای است که می‌ تواند به بالا ، پایین ، راست و چپ و به طور کلی در یک خط راست تا هر خانه که بخواهد ، حرکت‌کند. هر بازیکن در آغاز بازی ۲ رخ دارد که هر دو در گوشهٔ صفحهٔ شطرنج قرار دارند. شکل ظاهری این مهره مانند قلعه است و در برخی از نقاط جهان با نام “قلعه” شناخته می‌ شود.

واژهٔ انگلیسی “Rook” به معنای رخ ، ترکیب‌ شده از دو واژهٔ زبان فارسی “Rokh” و زبان سانسکریت “Rath” است. با این مهره و شاه می‌ توان عمل کیش مات را به انجام‌ رساند. کیش مات کردن با این دو مهره از کیش مات کردن با وزیر و شاه دشوارتر است، زیرا شاه حریف می‌تواند رخ را بزند. در این روش باید شاه حریف را به گوشهٔ صفحهٔ شطرنج کشاند.

در آغاز بازی ، هر بازیکن یک وزیر دارد که مجاور شاه قرار دارد و وزیر در خانهٔ هم‌ رنگ خود و شاه در خانهٔ غیر هم‌ رنگ خود قراردارد.

شاه مهم‌ ترین و یکی از ضعیف‌ ترین مهره‌ های شطرنج است و فقط می‌ تواند یک خانه به همهٔ جهات (بالا ، پایین ، راست ، چپ و جهات مورب) حرکت‌کند. اگر به شاه کیش داده‌ شود ، شاه بلافاصله باید به خانه‌ ای امن در صفحهٔ شطرنج برود و اگر این کار امکان‌ پذیر نباشد ، شاه بازی را باخته‌ است. شاه نمی‌تواند به خانه‌ هایی که مهره‌ های حریف می‌ توانند به آن حمله‌ ورشوند ، جا به‌ جا شود. این مهره قابلیت گرفتن مهره‌ های حریف را نیز دارد. اگر شاه با گرفتن مهره‌ ای مورد حملهٔ مهره‌ ای دیگر قرار بگیرد ، اجازهٔ گرفتن آن مهره را ندارد.

اگر شاه مورد حملهٔ یکی از مهره‌ های حریف قرار گیرد ، اصطلاحاً می‌ گوییم که شاه کیش شده‌ است. این مهره برای خارج‌ شدن از منطقهٔ کیش سه راه دارد : نخست این که به خانه‌ ای امن در صفحه حرکت‌ کند. دوم این که مهره‌ ای خودی جلوی منطقهٔ کیش قرار گیرد و از کیش حریف جلوگیری‌ کند. سوم این که مهره‌ ای خودی ، مهرهٔ حمله‌ ور شده به شاه را بزند. اگر شاه نتواند از موقعیت کیش خارج‌ شود ، اصطلاحاً می‌ گویند که شاه کیش مات شده‌ است و بازی را باخته‌ است.